Dyslexie, ADHD en meer: omgaan met leer- en gedragsuitingen in de klas

Elke leerling is uniek. De een is hoogbegaafd, de ander heeft ADHD, TOS, of misschien dyslexie of dyspraxie. Voor sommigen voelt leren soms als een worsteling, en gedrag kan onverwacht omslaan. Dit kan uitdagingen geven in de klas en soms zelfs de sfeer beïnvloeden. Hoe zorg je als leerkracht voor een fijne, veilige omgeving waarin al die verschillende breinen en talenten tot hun recht komen? In dit artikel delen we praktische tips om in te spelen op ieders unieke behoeften.

Waarom is inzicht in diverse leer- en gedragsuitingen zo belangrijk?

Leerlingen verschillen niet alleen in niveau; hun brein werkt ook anders. Sommige kinderen raken overprikkeld door te veel geluid of chaos, terwijl anderen juist dichtklappen bij een te eenvoudige of te moeilijke opdracht. Door gedrag en leerprofielen zoals dyslexie, ADHD, hoogbegaafdheid, autisme, TOS of dyspraxie te herkennen en te begrijpen, voorkom je escalaties en kun je effectief maatwerk bieden. Het resultaat? Een positieve sfeer in de klas, waarin elke leerling – en jij als leerkracht – kan groeien.

TIP: AI in het onderwijs kan jou als leerkracht goed ondersteunen bij het bieden van gepersonaliseerd onderwijs aan verschillende typen leerlingen.

Dyslexie - wat zie je in de klas?

Leerlingen met dyslexie hebben moeite met lezen en schrijven. Woorden blijven ‘hangen’, en het kost hen meer tijd en energie om teksten te verwerken. Dit kan leiden tot frustratie en een laag zelfbeeld.

Jongen leest moeizaam boek door dyslexie.

Voorbeeld: Tom besteedt veel tijd aan het ontcijferen van woorden en haalt daardoor minder informatie uit een tekst. Hij kan zich daardoor ‘dom’ voelen, terwijl hij juist heel intelligent is.

Wat doe je?

  • Bied Tom extra leestijd of gebruik luisterboeken
  • Geef korte en duidelijke teksten zonder overbodige franje
  • Benoem hoe knap het is dat hij doorzet, ondanks de lastige woorden
  • Gebruik hulpmiddelen zoals spellingsoftware of aangepaste lettertypes

Lees ook: Klein of groot verdriet in de klas: dit kun je doen!

ADHD - hoe voorkom je onrust in de klas?

ADHD staat voor een brein dat veel prikkels razendsnel verwerkt. Die energie vliegt alle kanten op. Zo’n leerling springt soms door het lokaal of roept luid door de les.

Meisje beweegt veel tijdens lessen door ADHD.

Voorbeeld: Sanne ‘stuitert’ van haar stoel als een uitleg te lang duurt. Ze haalt pennen tevoorschijn – gooit ze weer neer – en praat intussen met klasgenoten. Dat leidt af.

Wat doe je?

  • Houd je uitleg kort en afwisselend. Varieer – spreek, laat zien, laat doen
  • Geef Sanne een taak waarin ze kan bewegen (laat haar iets uitdelen of ophalen)
  • Creëer vaste routines. Een structuur met visuele schema’s werkt vaak beter dan ellenlange uitleg
  • Spreek je waardering uit als ze even rustig werkt

Hoogbegaafdheid - hoe prikkel je deze leerling?

Hoogbegaafde leerlingen denken vaak sneller en dieper na. Bij te makkelijke stof vervelen ze zich en kan storend gedrag ontstaan.

Hoogbegaafde jongen verveelt zich door te makkelijke opdrachten.

Voorbeeld: Max ziet in één oogopslag de oplossing van een rekensom. Hij raakt verveeld als de rest van de klas nog puzzelt. Soms maakt hij grapjes of stoort hij anderen omdat hij al klaar is.

Wat doe je?

  • Geef verrijkingsmateriaal, bijvoorbeeld extra uitdagende opdrachten.
  • Laat Max eventueel medeleerlingen helpen, maar bied hierin keuze en dwing niet.
  • Wees alert op onderpresteren: verveling kan leiden tot weerstand tegen school.
  • Bespreek thema’s als perfectionisme of faalangst.

Autisme - hoe creëer je veiligheid?

Autistische leerlingen zoeken duidelijkheid. Plotselinge veranderingen of vage instructies kunnen stress veroorzaken.

Autistisch meisje zoekt structuur en rust bij stressmomenten.

Voorbeeld: Lotte raakt in paniek bij een onverwachte toets. Ze wil precies weten wat er gaat gebeuren; zonder die zekerheid blokkeert ze.

Wat doe je?

  • Maak structuur zichtbaar: hang een dagplanning op of gebruik een overzicht in een app.
  • Gebruik heldere taal en vermijd dubbelzinnige grappen.
  • Respecteer haar behoefte aan rust; een prikkelarme werkplek doet wonderen.
  • Leg aan de klas uit dat iedereen soms andere behoeften heeft.

TOS (Taalontwikkelingsstoornis) - hoe bied je ondersteuning?

Een leerling met TOS heeft moeite met taalverwerking. Hij of zij pikt niet altijd alles op wat je zegt, ook al is de intelligentie verder prima in orde.

Jongen begrijpt instructies niet door taalverwerkingsproblemen.

Voorbeeld: Sam hoort je instructies, maar mist belangrijke woorden. Hij kijkt verward omdat hij de helft niet begrijpt.

Wat doe je?

  • Spreek langzaam en duidelijk, met korte zinnen
  • Koppel visuele ondersteuning aan je uitleg (plaatjes, pictogrammen, schema’s)
  • Check of Sam je echt begrepen heeft. Vraag hem om in eigen woorden te herhalen
  • Bied alternatieve vormen van toetsing (mondeling of met plaatjes)

Dyspraxie - hoe ga je om met motorische problemen?

Dyspraxie uit zich in problemen met motorische planning. Alledaagse handelingen, zoals veters strikken of netjes schrijven, kosten veel energie.

Meisje met dyspraxie schrijft langzaam door motorische problemen.

Voorbeeld: Laura schrijft zeer traag en schaamt zich voor haar onleesbare handschrift. Hierdoor loopt ze achter in de les.

Wat doe je?

  • Laat haar typen of werken op een laptop.
  • Geef haar extra tijd bij toetsen of werkstukken.
  • Demonstreer bewegingen stap voor stap en laat haar elke stap herhalen.
  • Complimenteer kleine successen – ‘Geweldig dat je je aantekeningen netjes getypt hebt!’

Kalm blijven, ook als de bom barst

Soms escaleert het: een ruzie die binnen een paar seconden tot uitbarsting komt. Dan is kalmte je grootste troef.

Onze tips:

  • Leg alles even stil en maak rustig oogcontact. Dat activeert hersengebieden die helpen bij zelfregulatie.
  • Gebruik ademhalingsoefeningen: een simpele ‘in-uit’ oefening brengt de spanning naar beneden.
  • Zoek de oorzaak achter het gedrag. Een driftbui kan voortkomen uit angst of frustratie.
  • Bied een time-outplek in de klas om escalatie te voorkomen.Gedragsproblemen in de klas zijn een van de grootste uitdagingen voor docenten, maar je hoeft er niet alleen voor te staan. Bij Derec bieden we begeleiding op maat en ondersteuning waar dat nodig is. Jos van Bellen, een ervaren biologiedocent, vertelt in zijn interview hoe Derec hem helpt omgaan met uitdagende klassen en gedragsproblemen, zodat hij zich kan richten op wat hij het liefst doet: lesgeven met impact. Lees hier wat de voordelen zijn wanneer je aan de slag gaat via Derec.

Neem gerust contact op met Derec. Wij denken graag met je mee over waar jouw talent het best tot zijn recht komt.

Positieve aandacht: kleine moeite, groot effect

Leerlingen die vooral negatieve feedback krijgen, denken al snel dat ze ‘slecht’ zijn. Benadruk daarom het goede.

  • Benoem wat er wél goed gaat: “Ik zie dat je je spullen netjes klaarlegt, top!”
  • Plan iets leuks buiten de les, zoals een creatieve opdracht of energizer.
  • Geef complimenten op de geleverde inspanning, niet alleen op het resultaat.
  • Houd bij welke groei een leerling doormaakt. Vergelijk waar ze vorig jaar stonden en waar ze nu staan.

Bedenk dat onderwijs meer is dan frontaal lesgeven. Het is de plek waar elk brein – dyslectisch, hoogbegaafd, autistisch of iets daartussenin – mag groeien. Wil je weten hoe de kerndoelen in het basisonderwijs hierbij een rol spelen? Lees dan: Kerndoelen basisonderwijs: waar het allemaal om draait in de klas! 

Meer weten? Onze ervaringsdeskundige meester Jan weet precies hoe je problemen in de klas moet aanpakken en geeft je graag enkele tips!

Werken in het speciaal (basis)onderwijs? Waarom niet!

Sommige leerlingen passen niet in het reguliere onderwijs omdat hun ‘andere’ brein meer aandacht of structuur nodig heeft. Speciaal (basis)onderwijs biedt kleinere klassen, intensievere begeleiding en maatwerk. Dat maakt het niet per se makkelijker, maar wél betekenisvoller: je kunt als leerkracht of docent écht het verschil maken. Lees hier meer over de clusters binnen het speciaal onderwijs. ]

Speciaal basisonderwijs

Kleinere groepen, meer aandacht. Kinderen met leer- en gedragsuitdagingen bloeien op als ze een leerkracht treffen die écht naar ze luistert. De trots die je voelt wanneer ze stapje voor stapje vooruitgaan, is heel erg bijzonder.

Voortgezet speciaal onderwijs

Leerlingen van 12 tot 20 jaar met meervoudige beperkingen of zware gedragsproblemen. Het klinkt misschien heftig, maar je kunt geweldig werk doen en echt betrokken raken bij hun ontwikkeling.

Wil je de overstap maken naar het (speciaal) onderwijs, maar heb je geen onderwijsbevoegdheid? Wij helpen je graag met onze trajecten op maat. Zo bieden we diverse zij-instroommogelijkheden, zodat ook jij in de toekomst kunt reageren op onze vacatures in het speciaal (basis)onderwijs!

Klaar voor de volgende stap met Derec?

De klaslokalen (regulier, speciaal, voortgezet of mbo) zitten te springen om docenten en leerkrachten met oog voor diversiteit. Of je nu nieuw bent, herintreder of een doorgewinterde professional: Derec vindt de werkplek waar jij tot bloei komt én waar je leerlingen kunt helpen hetzelfde te bereiken.

Lees ook: Oorzaken van het lerarentekort: zo maken wij het onderwijs weer leuk!

Wat kun je van Derec verwachten?

  • Goede begeleiding, ook als het even niet zo lekker loopt
  • Een baan die echt bij jou past
  • Goede arbeidsvoorwaarden die bij jou passen
  • Mogelijkheden voor trainingen en extra opleidingen.

Stuur ons snel een bericht of schrijf je in. Wij bespreken graag welke vacature of onderwijsvorm bij jou past. Samen bouwen we aan een klas en aan een toekomst waarin ieder brein meetelt!

Deel deze blog

Lees meer blogs

Onderwijs

Een leerling vraagt je plotseling: “Meester, hoeveel korting krijg je op een fiets van €500 die nu v…

Onderwijs

Elke leerling is uniek. De een is hoogbegaafd, de ander heeft ADHD, TOS, of misschien dyslexie of dy…

Onderwijs

Als zzp’er in het onderwijs heb je te maken met de opslagfactor. Deze speelt een grote rol in je tar…